Манат агъуз аватзава: "чIулав саласадиз" вуч хьана?
Хел: 
16- декабрдиз Россиядин манатдин къимет, доллардив ва евродив гекъигайла, садлагьана агъуз аватна ва бейнидиз дериндай таъсирдай цIарцIелай (психологический барьер) - са евродихъ 100 манат - алатна. Экономистар ва аналитикар 1998-йисан 11-октябрдин "чIулав саласа” тикрар хьуникай рахаз эгечIнава - абуру гьисабзавайвал, и сеферда гьалар мадни заланбур хьун мумкин я.
Вуч хьана?
НафтIадин къиметар агъуз аватунин ва экономикадин жигьетдай уьлкведин аксина кардик кутунвай басрух гудай серенжемрин таъсирдик кваз манатдин къимет зайиф хьун Россияда эхиримжи са шумуд вацра давам хьана. Сентябрдин эвелдай манатдинни доллардин курс са доллардихъ 37 манатдиз барабар тир, 16-декабрдиз Москвадин биржада ам са доллардихъ саки 80 манатдив агакьна. Евро лагьайтIа, са евродихъ 100 манатдин цIарцIелай элячIна.
Гуьгъуьнлай курс са тIимил агъуз хъхьана, амма виридалайни виниз акъатай вахтунда манатдин къимет 29 % аватнай (1998-йисуз - 27%) .
Арадал атанвай гьаларин виридалайни виле акьадай нетижа - им агьалийрин муьштеривилин мумкинвал садлагьана агъуз аватун я, абур патал къецепатан уьлквейрай гъизвай шейэрин къиметар хейлин багьа жеда.
Россиядин властар гьалар гуьнгуьна хутаз алахънава, амма гьелелиг абурун гьерекатри гуьзлемишзавай нетижайрал гъанвач. Гьаларикай чпиз менфят хкудзавай алверчийрин гьерекатар сергьятламишунин макьсаддалди Центробанкди саласа югъ алукьзавай йифиз асул ставка 10,5-далай 17 процентдив агакьдалди хкажна. Йисан сифте кьилелай и кар ругуд лагьай сеферда авунва - мартдиз ам 5,5 процентдиз барабар тир. Манатдин къимет лап агъуз аватунин вилик пад кьун патал кьабулнавай и серенжемди гьа жергедай яз кредитрик чIехи пай агьалийрин тIеам акакь тавунал гъида. И карди, вичин нубатдай, экономика вилик тухунин кардиз чIуру патахъай таъсирда.
Политикри вуч лугьузва?
РФ-дин Госдумадин депутат Дмитрий Гудков: "Гьикьван банкротвилери чун январдиз гуьзлемишзава! Инсанар кIвалах авачиз, пул авачиз амукьда, манат лап къуватдай аватда. Им лап четин гьаларин анжах эвел я”.
РФ-дин вице-премьер Ольга Голодец: "Чна и йис уьлкведа 15,7 миллион кесиб ксар аваз куьтягьзава. Инфляциядин шартIара абурун кьадар мадни артух жеда, иллаки - аялар авай хизанра”.
РФ-дин вице-премьер Юрий Трутнев: "Чна финансрин базарра дегиш хьанвай гьалар дуьз кьабулзавач. Финансрин базарра арадал атанвай гьалари Россия виликди финин гьерекатдик анжах йигинвал кутазва”.
Владимир Путинан пресс-секретарь Дмитрий Песков: "Путин Россиядин гьукуматдихъ галаз датIана алакъада ава. Президентдихъ галаз кьетIен гуьруьш тешкилунин лазимвал авач”.
Пешекарри вуч лугьузва?
Россиядин банкарин Ассоциациядин президент Гарегин Тосунян: "Исятда чаз якъиндаказ нубатсуз кичIевилин гьарай-эвер аквазва. И къалабулухдин бинеда гзаф кьадар себебар ава. Ам арадал гъуник нафтIадин базарни кIватунал гъайи гзаф кьадар "хийирдихъ галайбуруни” пай кутунва. Амма анжах нафтIадин базардикай багьна кьун дуьз туш, им чи тайин тир, кьадарсуз сергьятламишнавай политикадин нетижани я. ЯтIани, и кар кьадарсуз яргъал давам хьун мумкин туш. Гьахълудаказ лагьайтIа, манат кьвед-пуд сеферда агъуз аватун патал чахъ бинеяр, шартIар авач”.
Россиядин Центробанкдин председателдин сад лагьай заместитель Сергей Швецов: "Гьалар акьалтIай четинбур я. Исятда кьиле физвай вакъиаяр са йис идалай вилик пис ахварайни акун мумкин тушир. Амма, гьайиф хьи, чавай чи финансрин базарда кьиле физвай гьерекатар виликамаз чириз гьамиша алакьзавач. И вакъиаяр себеб яз финансрин базардин чIехи пай иштиракчияр залан гьалда ава. ЧIалахъ хьухь зи, ЦБ-дин директоррин Советди кьабулай къарар - им пис ва лап пис гьаларин арада хкягъун я. Къе ва эхиримжи йикъара кьиле физвай гьерекатрихъ гьар жуьре нетижаяр хьун мумкин я”.
"Роснефтдин” пресс-секретарь Михаил Леонтьев: "Центробанкди вичин къарардалди Россиядин экономикадиз гуьлле гана, адал гзаф азиятар акьалт тийидайвал. ЦБ-ди тестикьарзавай, тестикьарзава ва тестикьарун давамарзава, гуя ада экономика вилик финай ваъ, анжах манатдиз талукь яз жаваб гузвайди я. Ингье гила Россиядин экономикадин сурал кхьида: "Манат мягькемдиз акъвазнай”.
Центробанкдикай ва къизилдин манатдикай мах
Авайвал лагьайтIа, чна гьисабзавайвал, исятда кьиле физвай крар РФ-дин властри кардин гъавурда аваз ийизва ва абуру тайин тир макьсадрихъ ялзава. И макьсадарни уьлкве патал менфятлубур я. Милли валютадин курс кьве сеферда агъузарзава, вучиз лагьайтIа манатдин къимет алай вахтунда къизилдин къиметдихъ галаз алакъалу яз фикирда кьунвай кьадардал гъиз кIанзава. Мукьвал тир вахтунда манат къизилдихъ сихдаказ галкIуриз ва гьа идалди, дугъриданни, доллардилай аслу тушир пул арадал гъиз кIанзава. И гьерекатда Россия кьилди авач, ам Китайдихъ ва мад са жерге уьлквейрихъ гала. Манат кIватунин гьерекат а карди арадал гъанва хьи, къизилдихъ галаз алакъалу тир гьар са валютадихъ санлай къачурла уьлкведа авай пулдин ва уьлкведихъ авай къизилдин кьадардиз барабар къимет хьун лазим я. Гьа и къиметдал манатни гъиз алахънава. Им сад лагьайди.
Кьвед лагьайди. Къизилдин валютайрин пул арадал гъуни чарасуз гьалар дегишарда ва доллар кIватунал гъида. И вахт алукьдалди Гьукуматди ва ЦБ-ди маса уьлквейрин валюта маса гуз алахънава ва и кар жув патал жезмай кьван хийирлудаказ ийиз алахънава. Идалай кьулухъ лагьайтIа, къизилдин къимет садлагьана хкаж хьуни агьалийриз доллардин курс виниз акъатуни ганвай зарар эвез хъувун лазим я.
Кьуд лагьайди. Манатдин къизилдин стандарт кардик кутунихъ галаз сад хьиз экономика пулуналди жезмай кьван ацIуда. Идахъ галаз сад хьиз капитал уьлкведай масаниз тухунал къадагъа эцигзавай законодательный манийвилерни тайинарда. Гьа ихьтин мах фикирдиз къвезва къе.
Иранди милли валюта гьикI "секинарна”
Вучиз «чIулав къизилдин» къиметдихъ галаз сад хьиз манат агъуз аватзава, амма нафт хкудзавай маса уьлквейра ихьтин дегишвилер авач? И месэладиз Ирандин чешнедилай килигин.
Дуьм-дуьз са йис идалай вилик Тегеранда халисан велвела гьатна: туьквенар агална, алишверишчийри тади гьалда маса гузвай шейэрин къиметар дегишарзавай. Ирандин милли валюта - риал - са йикъан вахтунда 13 процентдин ужуз, са йисан вахтунда лагьайтIа, ана доллар гьатта пуд сеферда багьа хьана. Халкь аксивилин серенжемриз, митингриз экъечIзавай. Вашингтонди лагьайтIа, басрух гунин серенжемри Ирандин промышленность михьиз тергдайдакай, Тегерандин режим са шумуд гьафтедин къене дегиш жедайдакай малумарнай. ИкI хьунни мумкин тир. Амма чкадин гьукуматдилай гьалар гуьнгуьна тваз алакьна.
Куьруь вахтунда Иранди нагъд пул галачир гьахъ-гьисабрин хсуси система тешкилна, гьакIни хсуси нафтIадин биржа арадал гъана (Россияда ам икьван чIавалди авач) - иниз Китайдай, Кореядай, Сингапурдай ва Таиланддай активнидаказ бизнесменар къвезва, уьлкведа хам нафт маса гунин кьадар 60 процентдин хкаж хьана. Риалдикай зурба валюта хьанач, гьелбетда, ам аватунин гьерекат акъвазна. Инсанар секин хьана ва "къацу” валютадихъ галаз алакъалу къалабулух мад амач.
Жасмина Саидова
.
Сайтдин халисан уртах хьун патал регистрация авун кIан я.
Мумкин я ваз килигиз кIан хьун:
Кьибле патан Дагъустанда “Виадук” тIвар ганвай терминал ачух хьана
Владимир Путина журналистрин суалриз жавабар гана Кризисдай экъечIуниз уьмуьрди мажбурда
Къейд эцигун