Лезги Газет: Европарламентда - лезгийрин месэла
Алатай вацра Брюсcелда ООН-да чпин векилвал авачир миллетрин ва халкьарин организацияда (ОНН) "Азербайжан: кьве жуьредин кIалубар ва чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтияррик хкIун” темадай конференция кьиле тухвана. Ам Европарламентдин депутатрихъ: социал-демократ Лаврентий Ребегадихъ, гьакIни Европадин халкьдин партиядин членар тир Яромир Штетинадихъ ва Богдан Вентадихъ галаз санал тешкилнавайди тир. И серенжемда чIехи десте алимри, журналистри, активистри ва Европадин машгьур политикри иштиракна.
Конференция Европарламентдин депутат Богдан Вентади ачухна. Вичин рахунра ада Азербайжанда чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьар авай гьалдин патахъай хабардарвилин дережа хкажунин важиблувал къейдна ва и месэладиз талукьарнавай серенжем кьиле тухудай мумкинвал хьунал вичин разивал къалурна. Ада Евросоюзди чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин азадвилерал ва ихтияррал амал авунин тереф хуьзвайдини къейдна.
Вичин рахунра Европарламент-дин депутат Яромир Штетинади Азербайжанда чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьар авай гьал, дугъриданни, тарифдай хьтинди туширди ва милли лишандиз килигна чпиз басрух гузвайди гьиссзавай вири халкьарин векилрихъ га-лаз вич рейсад тирди къейдна.
ОНН-дин программадин руководитель Джоанна Грина къейд авурвал, июндиз Бакуда Рагъ-экъечIдай патан уьлквейрин амадагвилин 4-саммит ва сифте яз Европадин къугъунар кьиле фидайвилихъ галаз алакъалу яз и конференция алай вахтунда кьиле тухунихъ важиблу метлеб ава. Ада мадни алава хъувурвал, алай вахтунда Азербайжанда инсандин ихтияррин барадай авай гьалар хъсанарунал фикир желб авун патални мумкинвал арадал къвезва.
Чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтиярар хуьниз талукьарнавай дискуссиядин сад лагьай паюна конференциядин иштиракчияр алай макъамда Азербайжанда инсандин ихтиярар хуьнин барадай гьалтзавай четинвилер арадай акъудунин къайдаяр теклифиз чалишмиш хьана.
Чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтиярриз талукь программайрин координатор тир жанаби Шорена Кобаидзеди Кьиблепатан Кавказдин уьлквейра гьалар жуьреба-жуьрбур тирди малумарна ва Азербайжанни адан къуншияр сад-садахъ галаз дериндай гекъигун теклифна.
Ш.Кобаидзедин гафаралди, жуьреба-жуьре уьлквейра чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин месэлаяр гьялунин мумкинви-лизни гьар жуьреда килигзава. Азербайжандикай рахайтIа, ина ихтиярар хуьнин барадай авай гьалар санлай къачурла рази жедай хьтинбур туш. Инсанриз чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтиярар веревирд ийиз кичIезва. Бязи уьлквейрин гьукуматри ихтиярар хуьдайбурун кIвалах сергьятла-мишзава, жуьреба-жуьре манийви-лер арадал гъизва.
2013-йисуз Дагъустанда ва Азербайжанда хьайи журналист Джулия Реньеди вичин тежрибадин бинедаллаз къейд авурвал, милли месэладин патахъай интервью гуз гьазур лезгияр жагъурун адаз четин акъвазна. Адан гафаралди, суьгьбет ийизвай ксариз милли месэладиз баянар гуникди чпин хизанар патал татугай нетижаяр арадал атунихъай къурху авай. Журналистди мадни малумарнай Дагъустанда, Азербайжанда авай чIавуз делегатар чеб туристар хьиз къалуруниз мажбур хьана; Европадин миссиядин иштиракчияр чпел Азербайжандин махсус къуллугъчийрихъ галаз алакъалу инсанри гуьзчивалзавайдан патахъай тагькимарна.
Джулия Реньеди мадни къейд авурвал, ам Азербайжандиз мугь-манвилиз атай чIавуз активистриз ва журналистриз гузвай басрух ар-тух хьана. Вичин рахунрин эхирдай ада рикIел хкайвал, алай вахтунда Азербайжанда дустагъханайра политический себебриз килигна дустагънавай вишелай гзаф ксар гьелек жезва.
Дискуссиядин сад лагьай пай Жерон Зандберган рахунралди куьтягь хьана. Адани Дагъустанда ва Азербайжанда Европарламентдин винидихъ тIвар кьунвай миссияда иштирак авурди я. Ада Азербайжанда лезгияр авай гьалдикай суьгьбетна. Абуруз чпин чIал хуьдай ва вилик тухудай, образованидин ва культурадин жигьетдай чпин итижар вилив хуьдай мумкинвал авач. И кардиз, жанаби Зандберган гафаралди, Азербайжандин гьукумдарри тухузвай ассимиляциядин политикади манийвал гузва.
Ахпа "Вилик финин рекьер: гражданвилин обществодин теклифар, экономика вилик фин ва международный стратегияр” лишандик кваз рахунрин кьвед лагьай пай башламиш хьана. А рахунрин асул тема Азербайжанда чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтиярар хуьнин тайин рекьер жагъуруниз талукьди тир. И темадай сад лагьайди яз рахай Талышрин милли гьерекатдин президент Аликрам Гумбатов Азербайжанда политический власть кьадарсуз централизоватунихъ галаз алакъалу месэладал акъвазна. Адан гафаралди, демократиядикай ихтилатар жезватIани, уьлкведа властдин жуьреба-жуьре хилер гьакъикъатда кьилди-кьилди чара авунвач. Азербайжандин гилан политический системади властдиндалай тафаватлу фикир раиждай са мумкинвални тазвач. Ада гьисабзавайвал, месэла гьялун патал политический реформаяр кьиле тухун, гьукум централизациядин желейрай акъудун герек я. Идани и уьлкведин регионрикай гьар садаз вичин хсуси яшайишдин, культурадин ва экономикадин уьмуьрда вичин игьтияжрихъ галаз кьадай хьтин реформаяр тухудай мумкинвал гудай.
Гуьгъуьнлай рахай Роберт ван Энгеленбурга махсус къейд тек-лифна. И кIалубдиз "Къизилдин треуголник” лугьузва. И къурулуш-ди, ада малумарайвал, Азербайжандин 10 регион экономика гурлудаказ вилик физвай чкайриз элкъуьрдай мумкинвал гуда.
Ахпа рахай Вириэрменийрин мергьяматлувилин союздин директор Николя Тавитяна, къунши уьлк-веяр демократламишунин кIвалах-дик Евросоюздивай гьихьтин пай кутаз жедатIа, гьадакай суьгьбетна. Ада къейд авурвал, ЕС-ди Азербайжандихъ галаз хуьзвай алакъаяр эвелни-эвел нафтIадиз талукь политикадихъ галаз алакъалубур я ва ада гьалар хъсан патахъ дегиш та-хьайтIа, мукьвал тир гележегда и уьлкведа кризис арадал атун мумкин тирдан патахъай тагькимарна. Ада Евросоюздин важиблу амадагар тир Туьркиядани Азербайжанда чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьар авай гьалдиз талукь гекъи-гунин жуьредин делилар гъана.
Вичин эхиримжи гафуна жанаби Ребегади рикIел хкайвал, Евро-пада ва адан сергьятрилай къерехда авай чкайра чпин векилрин кьадар тIимил тир хейлин маса халкьари хьиз, лезгийрин ва талышрин жемятрини яшамиш хьун патал чпин милли меденият ва чIал хуьн патал авай ихтиярдиз гьуьрмет авун тIалабзава.
Конференциядин нетижайрин патахъай ЕС-дин къецепатан политикадин органар хабардар авунин, гьакIни Азербайжандин гьукуматдихъ ва интерес ийизвай маса терефрихъ галаз санал и уьлкведа чпин векилрин кьадар тIимил тир халкьарин ихтиярар хуьнин барадай тайин тир серенжемар веревирд авунин меслятдал атана.
ОНН-дин материалрай
2015-лагьай йисан 11-лагьай июн №24
.
Сайтдин халисан уртах хьун патал регистрация авун кIан я.
Мумкин я ваз килигиз кIан хьун:
Болгарияда лезгидин ктаб акъатна
Лезги Газет: Европарламентда - лезгийрин месэла
Къейд эцигун