ЛЕЗГИ МИЛЛЕТДИННИ МЕДЕНИЯТДИН
ФЕДЕРАЦИЯДИН ДЕРЕЖАДИН АВТОНОМИЯ

Виликди фена кIанда шегьерарни районар

Республикадин промышленникринни карчийрин сад лагьай форум

21-23-ноябрдиз, дуьньядин 150 уьлкведа къейдзавай Карчивилин гьафтедин сергьятра аваз, Дагъустандин меркездин Дуствилин кIвале республикадин промышленникринни карчийрин 1-форум кьиле фена. Мярекатда санлай къачурла 8000-далай артух ксари иштиракна, абурукай 200 мугьман уьлкведин маса субъектрай тир. Форумда Россиядин Федерациядин 12 региондин алишверишдин министррини иштиракна. 

Асул хел я

Форум кьиле тухунин себебрикай сад республикадин вилик промышленный производстводал чан хкунин месэла эцигун я. И месэла кар алай "ЦIийи индустриализация” проектда тайинарнава ва адан бинеда республикадин мулкунал промышленный цIийи карханаяр тешкилун, алай вахтунда кардик квай карханайрин производственный мумкинвилер алай аямдин истемишунриз жаваб гудайбур авун ва кIвалах тийиз акъвазнавай заводар цIийикIа туькIуьр хъувун ава. 

Форумдин макьсад республикадихъ промышленность ва карчивал вилик тухунин жигьетдай авай мумкинвилер къалурун ва мумкин тир инвесторрин теклифар кваз кьун тир.

И кар кьилиз акъудун патал меркездин В.Ленинан тIварунихъ галай майдандал туькIуьрнавай 1200 кв.метрдин павильонда "Дагъустандин виридалайни хъсан 100 товар” тIвар ганвай выставка-ярмарка тешкилнавай.

Ина республикадин промышленностди ва карчивилин 39 карханади теклифзавай гьар жуьредин шейэр, кьилди къачуртIа, виниз тир технологийрал бинелу тадаракар ва республикадин чIехи заводри акъудзавай шейэр, агропромышленный комплексдин продукция, халкьдин художественный сеняткарвилин шейэр (и рекьяй Дагъустан Россияда сад лагьай чкадал ала) ва маса шейэр майдандиз акъуднавай.

Пуд юкъуз давам хьайи форумдин сергьятра аваз са жерге веревирдерин сессиярни кьиле фена. Форум РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова ачухна.
Пленарный сессия

Форум шад гьалара ачухунин мяре-катда Дагъустандин парламентдин спикер Хизри Шихсаидова, РД-дин Гьукуматдин Председатель Абдусамад Гьамидова, РФ-дин Кеферпатан Кавказдин крарай министрдин заместитель Михаил Развозжаева, Россиядин Минпромторгдин Департаментдин начальник Дмитрий Овсянникова, РФ-дин Госдумадин депутатри, муниципальный тешкилатрин кьилери, федеральный ва регионрин жуьреба-жуьре къурулушрин, бизнес-махлукьатдин векилри ва масабуру иштиракна. 

Сифтени-сифте форумдин иштиракчияр инвестицияр серф авунин жигьетдай Дагъустандихъ авай мумкинвилериз талукь фильмдиз килигна. Идалай гуьгъуьниз Дуствилин кIвалин чIехи залда "Промышленность ва карчивал: региондин экономика вилик тухунин чешмеяр ва институтар” темадай пленарный сессия башламишна.

РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова республикадин вилик акъвазнавай асул месэлайрикай лагьана. Ихтилат, кьилди къачуртIа, промышленный производство артухаруникай, хуьруьн майишатдин ва промышленный продукция акъудзавайбур патал къулай шартIар тешкилуникай ва абуруз гьар жуьре ресурсар, чил ишлемишдай мумкинвал таъминаруникай тир.

Ада къейд авурвал, промышленность вилик тухун патал вилик тайин месэлаяр эцигун, цIийи жуьредин производствояр кардик кутадай мумкинвилер арадал гъун ва вири чкаяр сад хьиз вилик тухун иллаки важиблу я.

Нетижалудаказ виликди фена кIанда гьам шегьерар, гьам районар ва гьамни республикадин меркез. Экономика вилик тухунин региональный политикадин система кардик кутун важиблу я. Къецепатай гъизвай шейэр чкадин продукциядалди эвезунин хилени кIвалах тухун лазим я. 

Чахъ жувни хуьдай, уьлкведизни куьмек гудай мумкинвилер авазва. Мисал яз, хъсан нетижаяр аваз кIвалахзавай заводрик акатзава: "Къизлярдин электромеханический тадаракрин завод” (КЭМЗ), "Дагдизель” ОАО, "Электросигнал” ОАО, цIийиз эцигнавай "Каспийдин шуьшедин завод”.

Дагъустандин промышленный карханайрихъ авай мумкинвилер тамамдаказ, чил нетижалудаказ ишлемишна кIанда. Гзаф кьадар чилер, ишлемиш тийиз, гьакI гадарнава. Гьаниз килигна чилин налогни кардик кутазва. "Налогди басмишзавани? Артухан чил вахце. Карханайрин майданар ишлемишзавачни? Кирида вице ана чпин производство ачухиз кIанзавайбурув”, - лагьана Рамазан Абдулатипова, карханайрин иесийрихъ элкъвена. 

Республикадин Кьили бизнес датIана ахтармишзавай гзаф кьадар къуллугъри карчийрив секиндаказ кIвалахиз тан тийизвайдакайни лагьана. "Владимир Путинан "Бизнес къарсатмишун акъвазара” лагьай келима Дагъустандиз иллаки талукь я. Чи вилик квай месэлайрикай сад властдин къурулушри республикадин карчийри ва промышленникри нетижалудаказ кIвалахун патал къулай шартIар тешкилун я”, -лагьана ада. 

Рамазан Абдулатипов гьакIни республикадилай къеце яшамиш жезвай ватанэгьлийрикай ва абуру Дагъустандин экономика виликди тухун патал куьмек гун лазим тирдакай лагьана. "Къеце пата авай дагъустанвияр ватандихъ галаз санал хьана кIанда. Гзаф карчийри республикада активнидаказ кIвалахзава ва куьмек гузва, инал Сулейман Керимован, Зиявудин ва Мегьамед Мегьамедоврин, Омар Муртузалиеван, Мегьамед Саадулаеван, Госдумадин депутатар тир Балаш Балашован, Мурад Гьажиеван ва масабурун тIварар кьаз жеда. Абуру республикада са жерге программаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишзава”, - лагьана ада. 

Республикадин промышленникринни карчийрин Сад лагьай форумдал РД-дин Кьили гьакIни малумарайвал, мукьвал вахтунда "Дагъустан Республикадин лайихлу карчи” лагьай гьуьрметдин тIвар пайда жеда. 

"Искусствойрин, илимдин ва маса хилера "лайихлу деятель” лагьай тIварар гузва. Къенин юкъуз чахъ "Социализмдин Зегьметдин Игит” лагьай тIвар, социализм вични амач, амма чавай "Дагъустан Республикадин лайихлу карчи” лагьай тIвар гуз жеда. Амма и тIвар акатай низ хьайитIани ваъ, лап виниз тир агалкьунар авай касдиз гун лазим я”, - къейдна эхирдай республикадин Кьили. 
Форумдин иштиракчияр 

РД-дин Гьукуматдин Председатель Аб-дусамад Гьамидова Дагъустанда промышленность ва карчивал вилик тухунин стратегия уьмуьрдиз куьчуьрмишзавай тегьердикай доклад авуна. 
Ада хабар гайивал, 2013-йисуз республикадин гъвечIи ва юкьван карханайри санлай 187,4 миллиард манатдин продукция акъудна, им адалай вилик квай йисан кьадардилай 32 процентдин виниз тир рекъем я. 

РФ-дин Кеферпатан Кавказдин крарай министрдин заместитель Михаил Развозжаева ва Россиядин Минпромторгдин Департаментдин начальник Дмитрий Овсянникова карчийризни промышленникриз куьмек гун патал кьабулзавай серенжемрикай лагьана. 

Дагъустандин прокурор Рамазан Шагьнавазов гъвечIи ва юкьван карханаяр сад-садаз ухшар везифаяр тамамарзавай къуллугъри датIана ахтармишунин вилик пад кьунин жигьетдай кьабулзавай серенжемрикай, республикадин карханаяр регистрация авунин кIвалахда рехъ гузвай бязи къанунсузвилерикай рахана.

Къизлярдин электромеханический тадаракрин заводдин директор Ибрагьим Ахметова шикаят авурвал, виниз тир процентар, гьакIни пул гун патал ийизвай са жерге маса истемишунар себеб яз, банкарай кредитар къачун саки мумкин тушир кIвалахдиз элкъвенва.

"Къенин юкъуз банкариз карчийрихъ галаз кIвалахиз кIанзавач”, - къейдна ада инанмишвилелди.

Муькуь патахъай лагьайтIа, эгер производство алай девирдин истемишунрив кьадайвал цIийикIа туькIуьр хъувун тавуртIа, заводдиз са шумуд йисалай оборонадин заказар мад хгудач, гьикI лагьайтIа йисандавай-суз къвердавай виниз тир технологичный шейэр лазим жезва. Мад са четин месэла карханайриз юкьван звенодин кадрияр бес тахьунихъ галаз алакъалу я.

"Алай вахтунда жегьилриз станокдин кьилихъ акъвазиз кIанзавайди туш, абуруз кIанзавайди кIвалах автоматрин куьмекдалди авун патал кнопкайрал илисиз ацукьун я”, - лагьана ада. 

"Электросигнал” ОАО-дин директор ва "Россиядин машиностроителрин союздин” ДРО-дин председатель Далгат Мирзабегова къейд авурвал, промышленникринни карчийрин форум - им ада кархана идара ийизвай 30 йисан вахтунда икьван гегьеншдаказ тешкилнавай сад лагьай гуьруьш я.

Д.Мирзабегова асул фикир оборонадин заказрин хиле карханайрин арада авай гьуьжетунриз гана: уьлкведа, муракабвилиз килиг тавуна, гьихьтин хьайитIани заказар тамамариз жедай 10-далай артух карханаяр ава, бес кьадар мумкинвилер тахьайла, Дагъустандин карханадиз абурухъ галаз гьуьжет авун са кьадар четин жезва. 

Эхирдай рахай профессор Мегьамед Межидова Каспий гьуьлуьн цин бинедаллаз (минеральный составдал гьалтайла ам ивидин плазмадиз мукьва я) иви эвездай къаришма (искусственный иви) акъуддай завод эцигуниз талукь вичин проектдикай лагьана.

РД-дин промышленностдинни алишверишдин рекьяй министр Юсуп Умавова бязи карчийри гьакIани дотацийрал алайди тир республикадихъ инвестицийрин жигьетдай авай мумкинвилериз дуьз къимет тагузвайдакай лагьана.

Республикадин властривай анжах проектрин тереф са жерге заминвилералди хуьз, бязи субсидияр гуз, вири туькIвейдалай кьулухъ проектдин инфраструктура таъминариз ва инвестор жагъуриз куьмек гуз жеда. Эвездин иви акъудунин проектдикай лагьайтIа, Ю.Умавова ам уьлкведин форумрал майдандиз акъудиз куьмек гун хиве кьуна. 

Пленарный заседанидин эхирдай республикадин "Знак качества ДАГЕСТАН” конкурсда гъалиб хьайибуруз пишкешар гана.

Еридин лишан 

Гьар жуьре номинацийрай къизилдин медалдиз лайихлу хьана: "Концерн КЭМЗ” ОАО, "Кикунидин консервиярдай завод” ООО, "Сарар сагъардай "Стомадент” клиникайрин сеть, Унцукул хуьряй тир Гь.Гьасанов.

Гимишдин медалриз: "Каспийскдин дуьм- дуьз механикадин завод” ОАО, "Тепличный” ЗАО, "Косметологиядин центр” ООО, Кубачи хуьряй тир К.Алмасов.

Буьруьнждин медалриз: "Авиаагрегат” ОАО, "Азамат” КФХ, ширинлухар гьазурдай "Причуды избушки” кIвал, "Кавказдин гамар” ООО. 

Идалайни гъейри Дагъустан Республикадин экономика вилик тухунин кардик еке пай кутунай кьетIен пишкеш РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова "Концерн КЭМЗ” ОАО-диз гана. 

Веревирдерин сессияр

Кьвед лагьай юкъуз форумдин иштиракчийри жуьреба-жуьре месэлайрай веревирдерин сессийра иштиракна. Кьилди къачуртIа, "ГъвечIи ва юкьван карчивал вилик тухун патал нетижалу инфраструктура”, "РД-дин агропромышленный комплексди Россиядин недай суьрсетдин хатасузвал таъминарунин ва къецепатан уьлквейрай гъизвай продуктар эвезунин карда къугъвазвай роль” сессийри чпел форумдин гзаф иштиракчийрин фикир желбна. 

"Дагъустан Республика вилик тухунин карда промышленностдини карчивили къугъвазвай роль” сессия РД-дин экономикадин министр Раюдин Юсуфова, "РД-да жегьилрин карчивилихъ авай мумкинвилер” месэладай сессия Дагъустандин жегьил карчийрин Ассоциациядин исполнительный директор Сайгит Сайгитова, "Территориядин бренд региондивай базарда гьуьжетиз хьун артухардай алат хьиз” месэладай - Инвестицийрин маркетингдин институтдин генеральный директордин заместитель Владимир Павлова кьиле тухвана.

Мисал яз, Петербургдин брендингдин рекьяй пешекарри электронный СМИ-рин архиврай республикадин тIвар чIурзавай вакъиайрикай малуматар акъудун, республикадиз маса регионрай мукьвал-мукьвал пресс-турар тешкилун теклифна. 

Сифтегьан нетижаяр

Дотацийрал алайди яз амукь тавун патал Дагъустанди вичин производство вилик тухун лазим я. Амма, и кар патал, форумдин иштиракчийри гьисабзавайвал, са шумуд кам къачуна кIанда: ришветбазвал терг авун, республикадин бизнес хъендикай хкудун, бизнес кьиле тухун хейлин кьезилардай асант законар акъудун, карчияр бязи къурулушри ахтармишзавай кьадар сергьятламишун, налогрин залпанд кьезилардай, гьа са вахтунда вири налогар гуниз мажбурдай асант система кардик кутун.

Эгер вири и кIвалахар алакьайтIа, Дагъустандин карханаяр хъендикай хкечIда ва къвердавай гзаф цIийи карханаярни арадал къведа. РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова къейд авурвал, Дагъустандин промышленностдинни алишверишдин министерстводи мукьвал тир вахтунда "РД-да промышленный политикадин гьакъиндай” закондин вичин вариант теклифда.

Жасмина Саидова

Лезги Газет

.